گام یعنی چه؟

تعریف جامع و کامل از گام های موسیقی و انواع آن

در دنیای موسیقی، گام یکی از اساسی ترین مفاهیمی است که هر نوازنده، آهنگساز و علاقه مند به موسیقی باید با آن آشنا باشد. گام ها چارچوبی برای ساخت ملودی ها و هارمونی ها ارائه میدهند و درک آنها به درک بهتر موسیقی کمک میکند. در این مقاله در موسیقی وحدتی، به تعریف جامع گام، انواع آن (از جمله گام ماژور و مینور) و نحوه ساخت آنها میپردازیم.

بیشتر بخوانید‌ : اکتاو یعنی چه ؟

گام یعنی چه؟ تعریف گام در موسیقی

گام (Scale) در موسیقی به مجموعه ای از نت ها گفته میشود که به ترتیب صعودی یا نزولی پشت سر هم قرار میگیرند و پایه و اساس ساختار ملودیک و هارمونیک یک قطعه موسیقی را تشکیل میدهند. هر گام از الگوی خاصی از فاصله های موسیقایی (نیم پرده و یک پرده) تشکیل شده است که به آن شخصیت منحصر به فردی میدهد.

اجزای تشکیل دهنده گام:

۱. نت پایه (Tonic): اولین نت گام که نام گام از آن گرفته میشود (مثلاً در گام دو ماژور، نت پایه «دو» است).
2. الگوی فواصل: ترکیب نیم پرده ها و یک پرده ها که ساختار گام را تعیین میکند.
3. مد گام: حالت گام که میتواند ماژور (شاد) یا مینور (غمگین) باشد.

انواع گام در موسیقی:

گام ها به دو دسته اصلی دیاتونیک و کروماتیک تقسیم میشوند:

۱. گام دیاتونیک (Diatonic Scale) چگونه ساخته میشود ؟

گام دیاتونیک متشکل از ۷ نت است که شامل ۵ تا یک پرده و ۲ تا نیم پرده با الگوی مشخص است. این گام خود به دو نوع اصلی تقسیم میشود:

الف) گام ماژور (Major Scale)
گام ماژور دارای صدایی شاد است و الگوی فواصل آن به صورت زیر است:
✅ الگوی گام ماژور: یک پرده – یک پرده – یک پرده – یک پرده – یک پرده – یک پرده – یک پرده

مثال: گام دو ماژور (C Major)
– نتها: دو – ر – می – فا – سل – لا – سی – دو
– فواصل: ۱ پرده – ۱ پرده – نیم پرده – ۱ پرده – ۱ پرده – ۱ پرده – نیم پرده

ب) گام مینور (Minor Scale) چگونه ساخته میشود؟

گام مینور صدایی غمگین و ملایم دارد و خود به سه نوع تقسیم میشود:

۱. گام مینور طبیعی (Natural Minor)

✅ الگو: یک پرده – نیم پرده – یک پرده – یک پرده – نیم پرده – یک پرده – یک پرده

مثال: گام لا مینور طبیعی (A Natural Minor)
– نتها: لا – سی – دو – ر – می – فا – سل – لا
– فواصل: ۱ – ۰.۵ – ۱ – ۱ – ۰.۵ – ۱ – ۱

۲. گام مینور هارمونیک (Harmonic Minor) چگونه ساخته میشود ؟

مینور هارمونیک روی خطوط حامل | مثالی از کلید سل

گام مینور هارمونیک کلا صدایی شرقی و عربی دارد.
در این گام، نت هفتم یا به اصطلاح درجه هفتم نیم پرده بالا میاید تا کشش به سمت نت پایه قوی تر شود.
✅ الگوی گام مینور هارمونیک: تمام پرده – نیم پرده – تمام پرده – تمام پرده – نیم پرده – یک و نیم پرده – نیم پرده

**مثال: گام لا مینور هارمونیک (A Harmonic Minor)
– نتها: لا – سی – دو – ر – می – فا – سل# – لا

( البته قابل ذکر است که گام ماژور هارمونیک نیز وجود دارد و نحوه ساخت آن مشابه مینور هست با این تفاوت که درجه ششم گام مورد نظر ماژور، نیم پرده دیاتونیک بم تر یا به اصطلاح بمل میشود)

۳. گام مینور ملودیک (Melodic Minor) چیست و چگونه ساخته میشود؟

در حالت صعودی، نت های ششم و هفتم نیم پرده بالا میروند، اما در حالت نزولی مانند مینور طبیعی اجرا میشود.
✅ الگوی صعودی: یک پرده – نیم پرده – یک پرده – یک پرده – یک پرده – یک پرده – نیم پرده
✅ الگوی نزولی: مانند مینور طبیعی

مثال: گام لا مینور ملودیک (A Melodic Minor – صعودی)
– نت ها: لا – سی – دو – ر – می – فا# – سل# – لا (منظور از # دیز یا نیم پرده بالاتر است)

۲. گام کروماتیک (Chromatic Scale)

این گام شامل تمام ۱۲ نت موجود در موسیقی غربی است و فواصل آن فقط نیم پرده است.
✅ الگو: نیم پرده – نیم پرده – نیم پرده – …

مثال: گام کروماتیک از نت دو
– نتها: دو – دو# – ر – ر# – می – فا – فا# – سل – سل# – لا – لا# – سی – دو

چند مثال از  نحوه ساخت گام های ماژور و مینور

۱. ساخت گام ماژور

– مرحله ۱: نت پایه را انتخاب کنید (مثلاً سل)
– مرحله ۲: الگوی ماژور را اعمال کنید (۱-۱-۰.۵-۱-۱-۱-۰.۵)
– مرحله ۳: نتها را با رعایت فواصل بنویسید:
– سل – لا – سی – دو – ر – می – فا# – سل

۲. ساخت گام مینور طبیعی

– مرحله ۱: نت پایه را انتخاب کنید (مثلاً می).
– مرحله ۲: الگوی مینور طبیعی را اعمال کنید (۱-۰.۵-۱-۱-۰.۵-۱-۱).
– مرحله ۳: نتها را بنویسید:
– می – فا♯ – سل – لا – سی – دو – ر – می

نتیجه گیری

گام ها ساختار اصلی موسیقی را تشکیل میدهند و شناخت آنها برای نواختن، آهنگسازی و درک موسیقی ضروری است. گام ماژور با صدای شاد و گام مینور با حالتی غمگین تر، دو نوع اصلی گام های دیاتونیک هستند که هر کدام زیرمجموعه های مختلفی دارند. با یادگیری الگوی فواصل، میتوانید هر گام را بسازید و از آن در موسیقی استفاده کنید.

اگر به دنبال یادگیری عمیق تر موسیقی هستید، تمرین ساخت گام های مختلف را آغاز کنید و تفاوت های آن ها را بشنوید!

این مقاله توسط کارشناسان و متخصصان حوزه موسیقی در مجموعه وحدتی تدوین و نگاشته شده است.